Bách Bộ

Bách bộ có tên khác: Dây ba mươi, dây đẹt ác.

Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour.

Họ: Bách bộ: (Stemonaceae).

Đặc điểm và phân bổ.

Dây leo dài 6 - 8m. Lá hình tim mọc đối hay so le, có cuống. Trên mặt lá, ngoài gân chính có 6 - 8 gân phụ chạy dọc từ cuống đến đầu lá. Các gân nhỏ song song với nhau rất đặc sắc, thẳng góc với các gân phụ. Cum hoa mọc ở kẽ lá gồm 1 - 2 hoa, màu vàng đỏ. Bao gồm 4 phiến, 2 phiến ngoài dài 4cm, rộng 5mm, 2 phiến trong rộng hơ, 4 nhị, có chỉ nhị ngắn. Quả nang, có 4 hạt. Rễ củ màu vàng nhạt, mọc thành chùm 20 - 30 củ có khi tới 100 củ.

Mọc hoang nhiều ở vùng đồi núi nước ta.

Hình 7 - Cây Bách bộ.

Bộ phận dùng, chế biến, bảo quản.

Rễ củ. Rễ thướng cong queo, dài từ 5 - 25cm, đường kính từ 0.5 - 1.5cm. Đầu trên hơi phình to, đầu dưới thuôn nhỏ dần. 

Mùa thu hoach: tháng 10 -2. 

Chế biến: Đào lấy củ già, rửa sạch, cắt bỏ rễ ở hai đầu, đem đồ vừa chín, hoặc nhúng nước sôi, củ nhỏ để nguyên, củ to bổ đôi, rồi phơi nắng hoặc sấy 50 - 60 độ C tới độ ẩm dưới 13%. 

Bào quản: Để nơi khô ráo thoáng gió.

Thành phần hóa học.

Có các ancaloit chính như stemonin, stemonidin. 

Tính vị, tác dụng.

Vị đắng, ngọt, tính hơi ấm. Nhuận phế, hạ khí, chỉ khái, sát trùng.

Công dụng, cách dùng, liều lượng.

Chữa giun đũa: ngày 7 - 10g, dạng thuốc sắc, uống 5 ngày liền vào buổi sáng lúc đói, sau uống thuốc tẩy. 

Chữa giun kim: Bách bộ tươi 40g (hoặc 20g Bách bộ khô). nước 200ml. Sắc sôi nửa giờ, cô còn độ 30ml. Thụt giữ 20 phút. Điều trị liền trong 10 - 12 ngày. 

Trừ chấy rận, bọ chó, ruồi: dùng nước sắc để đắp rửa, hay bột để bôi, hoặc có thể đốt Bách bộ hơ khói tại chỗ. 

Chữa ho: ngày dùng 6 - 20g, tầm mật sắc uống hoặc nấu cao. 

Bài thuốc chữa ho, bổ phổi: 

Bài 1: Bách bộ 20g, Mạch môn 20g, Thiên môn 20g, Lá Táo gai 20g, Cóc mẩn 20g, nước 500ml. Sắc còn 200ml. Người lớn một lần uống 100 - 150ml. Trẻ em 5 - 10 tuổi uốn 50 - 80ml. Ngày uống 2 lần, lúc chập tối và nửa đêm. 

Bài 2: Bách bộ 20g, Tử uyển 12g, Cam thảo 8g, Cát cánh 12g, Trần bì 8g, Kinh giới 8g, Tiền hồ 8g, Mạch môn 8g. Các thứ sắc uống , hoặc sấy khô tán bột, uống mỗi lần 15g, hòa với nước sôi, Ngày uống 3 lần. 

Kiêng kỵ.

Tỳ vị hư yếu, ỉa lỏng, không nên dùng.